Deze tekst sprak ik (ongeveer) uit op een bijeenkomst van Vereniging Familie Kingma, in het Scheepvaartmuseum Amsterdam op 13 maart 2016.
“Hallo allemaal, leuk om jullie te treffen op deze zeer zonnige zondag in Amsterdam. Interessant ook om in het Scheepvaartmuseum bijeen te komen. Onze voorouders hadden daar wel wat mee, natuurlijk.
Ik ben door mijn nicht Hanneke van Dijk uitgenodigd om iets te komen vertellen over de moderniteiten Bitcoin en Basisinkomen. Overigens zijn ze allebei niet zo nieuw als je zou denken, aan beiden gaan lange geschiedenissen vooraf. Net zoals wij hier bij elkaar zijn en een lange familiegeschiedenis delen.
De eerlijkheid gebied me te zeggen dat ik volgens mij vrijwel alle publicaties rondom de familiegeschiedenis wel in de kast heb staan, maar nauwelijks heb gelezen. Ik was en ben teveel met mijn hoofd in het nu en straks, denk ik. Maar het simpele feit dat we een zo goed vastgelegde familiegeschiedenis hebben, prikkelt me, en geeft me niet alleen het gevoel dat ik ergens thuis hoor. Het geeft me ook het gevoel dat, ongeacht het woelen en waaien van de omstandigheden er altijd lijnen doorgaan, families groeien, en verbondenheid door de tijden is.
In de familiegeschiedenis die we delen vinden we talloze voorbeelden van dat woelen en waaien van de omstandigheden. Oorlogen, klimaatveranderingen, ziekte, veranderingen in de samenleving; net als in een goed boek zijn ook al die ingrediënten in onze familiegeschiedenis aanwezig. Omdat onze familie tenslotte een onderdeel van die samenleving uitmaakte, en niet in een raar soort vacuum leefde.
Lezend in die verhalen, en luisterend naar hoe ze doorverteld zijn, kom je regelmatig indicaties tegen dat het soms moeilijk is, om te ervaren dat de wereld verandert. Maar evengoed laat onze familiegeschiedenis zien dat verandering ook kansen biedt. We zagen kans om te gaan ondernemen, en vervolgens zelf internationaal te gaan handelen. We kochten vrachtschepen, bouwden huizen en fabrieken, namen mensen in dienst en boden ze een inkomen. We stichtten zelfs een bank. Kortom: we maakten mee. Letterlijk. Het overkwam ons niet alleen maar, we hadden er zelf ook de hand in.
In het huidige tijdsgewricht ervaren we een boel beweging. We voelen dat de wereld zoals we die ingericht hebben, ons niet lekker meer past. Klimaatproblemen, financiële crises en vooral ook een morele crisis (kijk maar naar hoe we momenteel omgaan met het vluchtelingenprobleem) zijn uitingen van de noodzaak om onze maatschappij anders in te richten. Niet zonder dankbaarheid voor alles wat er eerder al bereikt is, overigens. We staan op de schouders van de generaties voor ons. Maar net als een puber die het huis verlaat, wordt het tijd om onze eigen draai te vinden en te bezien in hoeverre ons huidige financiële stelsel, de huidige inrichting van onze democratie en vooral: de manier waarop we de zorg voor elkaar hebben ingericht ons in een nieuwe eeuw nog kunnen helpen.
Ik denk dat we de moed moeten hebben om een en ander los te gaan laten. Maar dan moeten we ook begrijpen wat we nodig hebben, en hoe de structuren die ons de laatste anderhalve eeuw zo ver gebracht hebben, ons nu in de weg zitten. Zowel Bitcoin als het Onvoorwaardelijke Basisinkomen zijn daarvoor twee geweldige gespreksstarters.
Zelf ben ik zowel met Bitcoin als met het Onvoorwaardelijk Basisinkomen actief aan het verkennen. Ik maakte alweer anderhalf jaar geleden een uitlegfilmpje over Bitcoin dat in meerdere talen meer dan 200.00 keer bekeken is op YouTube. En nog dagelijks wordt het gekopieerd, en ontvangen de andere makers en ik er complimenten voor en vragen over. Bitcoin is een online technologie voor het vastleggen van transacties, die de volledige status quo van banken, notarissen, accountants en zelfs banken en overheden aan de kaak stelt. Het is een technologie die niet afhankelijk is van de traditionele structuren zoals we die, ook door onze voorouders, hebben opgebouwd. En volgens sommigen zal de zogenaamde Blockchaintechnologie die Bitcoin mogelijk maakt, een vergelijkbare invloed hebben op onze activiteiten als email en internet al hebben laten zien.
In mijn ogen heeft de komst van internet het mogelijk gemaakt voor iedere wereldbewoner om zelf rechtstreeks toegang te krijgen tot informatie, en zelf ook informatie aan te bieden aan de wereld. Stel je nu eens voor dat datzelfde ook gebeurt met de toegang tot geld en internationale handel, zonder tussenkomst van traditionele partijen zoals banken en overheden. De implicaties zouden enorm kunnen zijn. Welke kansen biedt dat voor ons allemaal? En welke nieuwe onzekerheden brengt het met zich mee, waar we over na moeten gaan denken?
Idem voor het Onvoorwaardelijk Basisinkomen. Dat is zeker geen nieuw idee, maar de afgelopen twee jaar is het weer “hot”. Het is een bedrieglijk simpel idee: iedere inwoner ontvangt maandelijks aan bedrag dat voldoende is om sober van te leven, zonder dat er een tegenprestatie voor geleverd hoeft te worden. In het licht van de toenemende automatisering en robotisering van ons werk, os dat wellicht een heel interessant idee. Want zoals onze voorouders nog bedrijven konden bouwen waar mensen in dienst konden komen en een loon voor arbeid konden krijgen, is dat nu steeds minder het geval.
We zouden heel veel van de huidige regelgevend die gericht is om misbruik van onze huidige voorzieningen te voorkomen, kunnen schrappen. Op die manier zouden we weer wat meer vertrouwen in de maatschappij kunnen brengen. Of niet? We weten eigenlijk niet zo goed hoe mensen zich gedragen wanneer je ze “gratis geld” geeft. Daarom ben ik sinds april vorig jaar samen met anderen basisinkomens aan het crowdfunden via onsbasisinkomen.nl. Zo hebben we ondertussen al twee basisinkomens van een jaar bij elkaar gebracht, zodat we mensen het in de praktijk kunnen laten ervarende, en we ons gesprekken over dit onderwerp kunnen voeden met praktijkkennis, in plaats van theoretische kennis.
Van beide onderwerpen durf ik niet te zeggen dat ze in de vorm zoals we die nu zien, DE oplossingen voor al onze uitdagingen zouden kunnen zijn. Maar de gesprekken erover leiden tot interessante zaken. Allereerst namelijk maken gesprekken rondom Bitcoin en Basisinkomen snel duidelijk hoe complex onze maatschappij is. Alles grijpt op elkaar in, alles hangt met elkaar samen. Ten tweede blijkt tijdens die gesprekken al snel dat het toezicht op de samenleving van ons af lijkt gedreven; we voelen ons steeds minder vaak goed vertegenwoordigd, of ervaren een pijnlijk gemis van invloed op het toezicht. En tenslotte leiden al die gesprekken tot het inzicht dat de manier waarop we onze samenleving hebben ingericht, geen Godgegeven feitelijkheid is, of een natuurkundige wetmatigheid. We hebben onze samenleving zelf zo gemaakt, met onze eigen handen en hoofden, dus we kunnen het ook zelf veranderen.
Wie van jullie heeft het boek “Hitchhikers Guide to the Galaxy” gelezen? Een hilarisch boek, met goede grappen en een interessant perspectief op het waarom van ons bestaan. De schrijver van het boek, Douglas Adams, schreef in een ander boek over de manier waarop mensen omgaan met verandering en specifiek de introducties van nieuwe technologieën. Hij komt tot drie verschillende manieren:
- Alles wat in de wereld is, wanneer je geboren wordt, vind je vanzelfsprekend en neem je voor waar aan;
- Alles wat in dekwereld komt tussen je 15 en 5e is uitdagend en spannend, en wellicht ben je in staat om er carrière mee te maken;
- En ales wat in de wereld komt na je 35e zie je als een bedreiging van de gevestigde orde.
Uiteraard gaat dit niet alleen over fysieke leeftijd, het gaat ook ver de manier waarop je tegen de wereld aan kijkt. De naïeveling gebruikt technologie en doet dingen zoals ze hem voorgedaan zijn, zonder zich af te vragen waarom. De nieuwsgierige persoon let vooral op wat er anders is, en gaat het alleen al omdát het anders is graag uitproberen. De behoudende persoon zou liever zien dat alles bleef zoals het was, en zoals zij het geleerd had. Want verandering is vermoeiend en bedreigend voor wat je hebt opgebouwd.
Wie om zich heen kijkt, zal deze typeringen wel herkennen. Wie in zijn eigen ziel kijkt, zal daar ook deze verschillende typeringen aantreffen. Ze horen bij ons, en maken dat we kunnen overleven. Ik nodig jullie uit om, in het belang van ons allemaal, en in de geest van onze ondernemende voorouders, de behoudende reflexen te overwinnen zodat je ruimte kunt scheppen voor vernieuwing. Ik daag je ook uit om je naïeve gedachten eens te onderzoeken: waarom werken dingen zoals ze werken? En tenslotte hoop ik dat je je laat verleiden om nieuwsgierig te zijn naar die nieuwe ontwikkelingen, want die moeten ons in deze nieuwe eeuw helpen om samen met iedereen anders op deze mooie planeet samen te leven, gezond te zijn en verder te bouwen aan onze geschiedenis.
Dank voor jullie aandacht.
